|
|
loooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooookiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnng 4 what
Biểu quyết Bài viết tốt: Bia ở Bắc Triều Tiên, HD 217107 c, Hitmixes, USS Dictator, The Cherrytree Sessions, Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Sang, Cánh cung · Xóa bài: Nguyễn Thanh Giang, Vương Thanh, Nguyễn Thu ThủyQuy tắc l'HôpitalBách khoa toàn thư mở WikipediaBuớc tưới chuyển hướngBước tới tìm kiếmTrong giải tích, Quy tắc l'Hôpital (phát âm như Lô-pi-tan) (cũng được gọi là quy tắc Bernoulli) là quy tắc sử dụng đạo hàm để tính toán các giới hạn có dạng vô định. Ứng dụng của quy tắc này là đưa dạng vô định trở thành dạng hữu hạn, cho phép tính toán giới hạn một cách dễ dàng. Quy tắc này được đặt theo tên của nhà toán học người PhápGuillaume de l'Hôpital. Ông đã phát biểu quy tắc này trong cuốn sách Analyse des Infiniment Petits pour l'Intelligence des Lignes Courbes (1696) của mình - cuốn sách đầu tiên về phép tính vi phân.[1] Tuy nhiên, công thức này được cho là do nhà toán học người Thụy Sĩ Johann Bernoulli phát hiện.[2]Định lý Stolz-Cesàro là một kết quả tương tự về giới hạn của các dãy, nhưng nó chỉ sử dụng sai phân hữu hạn thay vì đạo hàm.Dạng đơn giản nhất của quy tắc l'Hôpital được phát biểu như sau: Cho hai hàm số ƒ và g:Nếu {\ displaystyle \lim _{x\to c}f(x)=\lim _{x\to c}g(x)=0} hoặc {\displaystyle \pm \infty } và {\displaystyle \lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}} tồn tại,thì {\displaystyle \lim _{x\to c}{\frac {f(x)}{g(x)}}=\lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}}.Việc lấy đạo hàm của tử số và mẫu số thường làm đơn giản thương số, hoặc làm khử dạng vô định.Mục lục1Dạng tổng quát2Điều kiện tồn tại giới hạn3Ví dụ4Các dạng vô định khác5Trường hợp f và g khả vi tại c6Cách hiểu hình học7Chứng minh của quy tắc l'Hôpital7.1Không trên không7.2Vô cùng trên vô cùng8Xem thêm9Chú thích10Liên kết ngoàiDạng tổng quát[sửa | sửa mã nguồn]Dạng chung của quy tắc l'Hôpital bao gồm nhiều trường hợp khác. Giả sử c và L là các số thuộc tập số thực mở rộng (tức là bao gồm tập số thực và hai giá trị dương vô cùng và âm vô cùng). Nếu{\displaystyle \lim _{x\to c}{f(x)}=\lim _{x\to c}g(x)=0}hoặc{\displaystyle \lim _{x\to c}{f(x)}=\pm \lim _{x\to c}{g(x)}=\pm \infty }.Và giả sử{\displaystyle \lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}=L}.thì{\displaystyle \lim _{x\to c}{\frac {f(x)}{g(x)}}=L}.Quy tắc này vẫn đúng đối với giới hạn một bên.Điều kiện tồn tại giới hạn[sửa | sửa mã nguồn]Điều kiện giới hạn{\displaystyle \lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}}tồn tại là cần thiết. Thực hiện phép lấy vi phân của một giới hạn dạng vô định có thể dẫn đến một giới hạn không tồn tại, và nếu điều này xảy ra thì quy tắc l'Hôpital sẽ không đúng. Ví dụ, nếu ƒ(x) = x + sin(x) và g(x) = x, thì{\displaystyle \lim _{x\to \infty }{\frac {f'(x)}{g'(x)}}=\lim _{x\to \infty }{\frac {1+\cos x}{1}}},không tồn tại, trong khi{\displaystyle \lim _{x\to \infty }{\frac {f(x)}{g(x)}}=\lim _{x\to \infty }\left(1+{\frac {\sin x}{x}}\right)=1}.Ví dụ[sửa | sửa mã nguồn]Đây là một ví dụ liên quan đến hàm sinc và dạng vô định 0/0:{\displaystyle {\begin{aligned}\lim _{x\to 0}\operatorname {sinc} (x)& =\lim _{x\to 0}{\frac {\sin \pi x}{\pi x}}\\&=\lim _{y\to 0}{\frac {\sin y}{y}}\\&=\lim _{y\to 0}{\frac {\cos y}{1}}\\&=1\end{aligned}}}< img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/515db dfe5b49d25340e33bf73a829629b54099bc" class="mwe-math-fallback-image-inline" ar ia-hidden="true" alt="
\begin{align}
\lim_{x\to 0} \operatorname{sinc}(x)
& = \lim_{x\to 0} \frac{\sin\pi x}{\pi x} \\
& = \lim_{y\to 0} \frac{\sin y}{y} \\
& = \lim_{y\to 0} \frac{\cos y}{1} \\
& = 1
\end{align}
" style="vertical-align: -9.338ex; display: inline-block; width: 25.202ex; height: 19.843ex;">.Như vậy, giới hạn trên là định nghĩa của đạo hàm hàm số sin tại 0.Đây là một ví dụ phức tạp hơn về dạng 0/ 0: sau khi áp dụng quy tắc l'Hôpital vẫn dẫn tới một dạng vô định. Trong những trường hợp này, ta có thể áp dụng quy tắc l’Hôpital nhiều lần để tính giới hạn:{\displaystyle {\begin{aligned}\lim _{x\to 0}{\frac {2\sin x-\sin 2x}{x-\sin x}}&=\lim _{x\to 0}{\frac {2\cos x-2\cos 2x}{1-\cos x}}\\&=\lim _{x\to 0}{\frac {-2\sin x+4\sin 2x}{\sin x}}\\&=\lim _{x\to 0}{\frac {-2\cos x+8\cos 2x}{\cos x}}\\&={\frac {-2+8}{1}}=6\end{aligned}}}>.Ví dụ sau cũng về dạng vô định 0/0. Giả sử b > 0. Khi đó{\displaystyle \lim _{x\to 0}{\frac {b^{x}-1}{x}}=\lim _{x\to 0}{\frac {b^{x}\ln b}{1}}=\ln b\lim _{x\to 0}{b^{x}}=\ln b}.Một ví dụ khác về dạng 0/0:{\displaystyle \lim _{x\to 0}{\frac {e^{x}-1-x}{x^{2}}}=\lim _{x\to 0}{\frac {e^{x}-1}{2x}}=\lim _{x\to 0}{\frac {e^{x}}{2}}={\frac {1}{2}}}<img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/aaa3cbc6c695bdb50da549066336444d8cc4d7a3" class="mwe-math-fallback-image-inline" aria-hidden="true" alt="\lim_{x\to 0}{\frac{e^x-1-x}{x^2}}
=\lim_{x\to 0}{\frac{e^x-1}{2x}}
=\lim_{x\to 0}{\frac{e^x}{2}}={\frac{1}{2}}" style="vertical-align: -2.171ex; display: inline-block; width: 44.123ex; height: 5.509ex;">.Ví dụ sau liên quan đến dạng ∞/∞. Giả sử n là một số nguyên dương. Khi đó{\displaystyle \lim _{x\to \infty }x^{n}e^{-x}=\lim _{x\to \infty }{\frac {x^{n}}{e^{x}}}=\lim _{x\to \infty }{\frac {nx^{n-1}}{e^{x}}}=n\lim _{x\to \infty }{\frac {x^{n-1}}{e^{x}}}}>.Sau đó áp dụng liên tiếp quy tắc l'Hôpital cho đến khi số mũ là 0, ta kết luận giới hạn bằng 0.Một ví dụ khác về dạng ∞/∞:{\displaystyle \lim _{x\to 0^{+}}x\ln x=\lim _{x\to 0^{+}}{\frac {\ln x}{\frac {1}{x}}}=\lim _{x\to 0^{+}}{\frac {1/x}{-{\frac {1}{x^{2}}}}}=\lim _{x\to 0^{+}}-x=0}.Người ta cũng sử dụng quy tắc l'Hôpital để chứng minh định lý sau: Nếu f'' liên tục tại x thì{\displaystyle {\begin{aligned}\lim _{h\to 0}{\frac {f(x+h)+f(x-h)-2f(x)}{h^{2}}}&=\lim _{h\to 0}{\frac {f'(x+h)-f'(x-h)}{2h}}\\&=f''(x)\end{aligned}}}.Đôi khi quy tắc L'Hôpital được sử dụng một cách khéo léo như sau: Cho {\displaystyle f(x)+f'(x)} hội tụ khi {\displaystyle x\to \infty }. Khi đó:{\displaystyle \lim _{x\to \infty }f(x)=\lim _{x\to \infty }{\frac {e^{x}f(x)}{e^{x}}}=\lim _{x\to \infty }{\frac {e^{x}(f(x)+f'(x))}{e^{x}}}=\lim _{x\to \infty }(f(x)+f'(x))}và do đó {\displaystyle \lim _{x\to \infty }f(x)} tồn tại và {\displaystyle \lim _{x\to \infty }f'(x)=0}.Các dạng vô định khác[sửa | sửa mã nguồn]Các dạng vô định khác, bao gồm 1∞, 00, ∞0, 0.∞, and ∞ − ∞, đôi lúc có thể tính được dựa vào quy tắc l'Hôpital. Ví dụ, để tính giới hạn dạng ∞ − ∞, chuyển hiệu của hai hàm số thành một thương hai hàm số:{\displaystyle {\begin{aligned}\lim _{x\to 1}\left({\frac {x}{x-1}}-{\frac {1}{\ln x}}\right)&=\lim _{x\to 1}{\frac {x\ln x-x+1}{(x-1)\ln x}}=\lim _{x\to 1}{\frac {\ln x}{{\frac {x-1}{x}}+\ln x}}\quad (1)\\&=\lim _{x\to 1}{\frac {x\ln x}{x-1+x\ln x}}=\lim _{x\to 1}{\frac {1+\ln x}{1+1+\ln x}}\quad (2)\\&=\lim _{x\to 1}{\frac {1+\ln x}{2+\ln x}}={\frac {1}{2}}\end{aligned}}}.Ở trên quy tắc l'Hôpital đã được áp dụng ở các bước (1) và (2).Quy tắc l'Hôpital có thể được dùng đối với dạng vô định liên quan đến số mũ bằng cách sử dụng phép tính logarit để chuyển số mũ xuống dưới. Đây là một ví dụ về dạng 00:{\displaystyle \lim _{x\to 0^{+}}x^{x}=\lim _{x\to 0^{+}}e^{\ln x^{x}}=\lim _{x\to 0^{+}}e^{x\ln x}=e^{\lim _{x\to 0^{+}}x\ln x}}.Ta được phép chuyển giới hạn vào trong hàm số mũ vì hàm mũ là hàm liên tục. Số mũ x đã được "chuyển xuống dưới". Giới hạn {\displaystyle \scriptstyle \lim _{x\to 0^{+}}x\ln x} thuộc dạng vô định 0•(−∞), nhưng như ta thấy ở trên, quy tắc l'Hôpital có thể được dùng để xác định giới hạn này:{\displaystyle \lim _{x\to 0^{+}}x\ln x=0}.Do đó{\displaystyle \lim _{x\to 0^{+}}x^{x}=e^{0}=1}.Trường hợp f và g khả vi tại c[sửa | sửa mã nguồn]Chứng minh của quy tắc l'Hôpital rất đơn giản trong trường hợp ƒ và g khả vi tại điểm c. Đây không phải là chứng minh của quy tắc l'Hôpital tổng quát.Cho hai hàm số ƒ và g liên tục và khả vi tại c, ƒ(c) = g(c) = 0, và g′(c) ≠ 0. Khi đó{\displaystyle \lim _{x\to c}{\frac {f(x)}{g(x)}}=\lim _{x\to c}{\frac {f(x)-f(c)}{g(x)-g(c)}}=\lim _{x\to c}{\frac {\frac {f(x)-f(c)}{x-c}}{\frac {g(x)-g(c)}{x-c}}}={\frac {\lim _{x\to c}{\frac {f(x)-f(c)}{x-c}}}{\lim _{x\to c}{\frac {g(x)-g(c)}{x-c}}}}=\lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}}.(chú ý là ƒ(c) = g(c) = 0). Điều này bắt nguồn từ quy tắc tính giới hạn của thương và định nghĩa đạo hàm.Điều này gợi một cách chứng minh cho quy tắc l'Hôpital tổng quát, không yêu cầu hai hàm ƒ và g phải khả vi tại điểm c. Xem chứng minh bên dưới.Cách hiểu hình học[sửa | sửa mã nguồn]Cho đường cong trong mặt phẳng, trong đó trục Ox được cho bởi g(t) và trục Oy cho bởi ƒ(t) – ví dụ{\displaystyle t\mapsto [g(t),f(t)]}.Giả sử ƒ(c) = g(c) = 0. Giới hạn của tỉ số ƒ(t)/g(t) khi t → c là slope của tiếp tuyến đến đường cong tại điểm [0, 0]. Tiếp tuyến của đường cong tại điểm t được cho bởi {\displaystyle [g'(t),f'(t)]}. Quy tắc l'Hôpital nói rằng slope của tiếp tuyến tại 0 là giới hạn của các slope của các tiếp tuyến tại các điểm "rất gần" 0.Chứng minh của quy tắc l'Hôpital[sửa | sửa mã nguồn]Một chứng minh phổ biến của quy tắc l'Hôpital là sử dụng định lý giá trị trung gian Cauchy. Chứng minh quy tắc l'Hôpital có một số điểm khác nhau trong các trường hợp khác nhau như: c và L hữu hạn hay vô hạn, ƒ và g hội tụ về 0 hay về vô cùng, giới hạn là một bên hay hai bên. Tuy nhiên, tất cả chúng đều dựa theo hai trường hợp chính sau:[3]Không trên không[sửa | sửa mã nguồn]Giả sử c và L là các số thực và ƒ và g hội tụ về 0.Trước hết, ta có ƒ(c) = g(c) = 0. Vì thế ƒ và g liên tục tại c, nhưng không thay đổi giới hạn (vì theo định nghĩa, giới hạn không phụ thuộc vào giá trị hàm tại điểm c). Vì {\displaystyle \scriptstyle \lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}} tồn tại nên có một khoảng (c − δ, c + δ) mà với mọi x thuộc khoảng, với trường hợp ngoại lệ x = c, cả {\displaystyle \scriptstyle f'(x)} và {\displaystyle g'(x)} tồn tại và {\displaystyle g'(x)} khác 0.Nếu x nằm trong khoảng (c, c + δ), thì theo định lý giá trị trung gian và định lý giá trị trung gian Cauchy đều áp dụng đúng với khoảng [c, x] (và tương tự trong trường hợp x thuộc khoảng (c − δ, c)). Định lý giá trị trung gian nói rằng g(x) khác 0 (vì nếu ngược lại thì tồn tại y trong khoảng (c, x) mà g'(y) = 0). Từ định lý giá trị trung gian Cauchy, ta suy ra có một ξx thuộc (c, x) thỏa mãn{\displaystyle {\frac {f(x)}{g(x)}}={\frac {f'(\xi _{x})}{g'(\xi _{x})}}}.Nếu x tiến đến c, thì ξx tiến tới c (theo nguyên lý kẹp). Do {\displaystyle \scriptstyle \lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}} tồn tại, suy ra{\displaystyle \lim _{x\to c}{\frac {f(x)}{g(x)}}=\lim _{x\to c}{\frac {f'(\xi _{x})}{g'(\xi _{x})}}=\lim _{x\to c}{\frac {f'(x)}{g'(x)}}}.Vô cùng trên vô cùng[sửa | sửa mã nguồn]Giả sử L là một số hữu hạn, c là một số hữu hạn dương, ƒ và g hội tụ về dương vô cực.Với mọi ε > 0, tốn tại một số m sao cho{\displaystyle \left|{\frac {f'(x)}{g'(x)}}-L\right|<\varepsilon } (với {\displaystyle x\geq m}).Theo định lý giá trị trung gian, nếu x > m, thì g(x) ≠ g(m) (vì nếu ngược lại thì tồn tại y trong khoảng (m, x) sao cho {\displaystyle g'(y)=0}). Áp dụng định lý giá trị trung gian Cauchy cho khoảng [m, x], ta có{\displaystyle \left|{\frac {f(x)-f(m)}{g(x)-g(m)}}-L\right|<\varepsilon } (với m}">{\displaystyle x>m}m" style="vertical-align: -0.338ex; display: inline-block; width: 6.469ex; height: 1.843ex;">).Vì ƒ hội tụ về dương vô cực nên nếu x đủ lớn, ta có ƒ(x) ≠ ƒ(m). Viết{\displaystyle {\frac {f(x)}{g(x)}}={\frac {f(x)-f(m)}{g(x)-g(m)}}\cdot {\frac {f(x)}{f(x)-f(m)}}\cdot {\frac {g(x)-g(m)}{g(x)}}}.Khi đó,{\displaystyle {\begin{aligned}&\left|{\frac {f(x)-f(m)}{g(x)-g(m)}}\cdot {\frac {f(x)}{f(x)-f(m)}}\cdot {\frac {g(x)-g(m)}{g(x)}}-{\frac {f(x)-f(m)}{g(x)-g(m)}}\right|\\&\quad \leq \left|{\frac {f(x)-f(m)}{g(x)-g(m)}}\right|\left|{\frac {f(x)}{f(x)-f(m)}}\cdot {\frac {g(x)-g(m)}{g(x)}}-1\right|\\&\quad <(|L|+\varepsilon )\left|{\frac {f(x)}{f(x)-f(m)}}\cdot {\frac {g(x)-g(m)}{g(x)}}-1\right|\end{aligned}}}.Với x đủ lớn, cái này nhỏ hơn ε và do đó{\displaystyle \left|{\frac {f(x)}{g(x)}}-L\right|<2\varepsilon }. *(*) Chú ý: Có một số bước bị bỏ qua.Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]Johann BernoulliChú thích[sửa | sửa mã nguồn]^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F. “De_L'Hopital biography”. The MacTutor History of Mathematics archive. Scotland: School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2008.^ Weisstein, Eric W., "L'Hospital's Rule" từ MathWorld.^ Spivak, Michael (1994). Calculus. Houston, Texas: Publish or Perish. tr. 201–202, 210–211. ISBN 0-914098-89-6.Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]Quy tắc l'Hôpital's tại PlanetMathThể loại: Giải tíchĐịnh lý toán họcGiới hạnĐịnh lý trong tính toánĐịnh lý trong giải tích thựcTrình đơn chuyển hướngChưa đăng nhậpThảo luận cho địa chỉ IP nàyĐóng gópMở tài khoảnĐăng nhậpViết nhápBài viếtThảo luậnĐọcSửa đổiSửa mã nguồnXem lịch sửKhácTìm kiếmTrang ChínhBài viết chọn lọcTin tứcBài viết ngẫu nhiênThay đổi gần đâyPhản hồi lỗiQuyên gópTương tácHướng dẫnGiới thiệu WikipediaCộng đồngThảo luận chungGiúp sử dụngLiên lạcGõ tiếng ViệtTrợ giúp Tự động [F9] Telex (?) VNI (?) VIQR (?) VIQR* Tắt [F12] Bỏ dấu kiểu cũ [F7] Đúng chính tả [F8]Công cụCác liên kết đến đâyThay đổi liên quanCác trang đặc biệtLiên kết thường trựcThông tin trangKhoản mục WikidataTrích dẫn trang nàyIn/xuất raTạo một quyển sáchTải về dưới dạng PDFBản để in raTại dự án khácWikimedia CommonsNgôn ngữ khácالعربيةBahasa IndonesiaBahasa MelayuEnglishEspañolहिन्दीPortuguêsРусский中文36 nữaSửa liên kếtTrang này được sửa đổi lần cuối vào ngày 20 tháng 3 năm 2017 lúc 08:02.Văn bản được phát hành theo Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự; có thể áp dụng điều khoản bổ sung. Với việc sử dụng trang web này, bạn chấp nhận Điều khoản Sử dụng và Quy định quyền riêng tư.Wikipedia® là thương hiệu đã đăng ký của Wikimedia Foundation, Inc., một tổ chức phi lợi nhuận.Quy định quyền riêng tưGiới thiệu WikipediaLời phủ nhậnNhà phát triểnTuyên bố về cookiePhiên bản di động
|